Taal

Bilzen en de oudste bronnen van het Nederlands

Wie de geschiedenis van de Nederlandse literatuur in ogenschouw neemt, kan er niet omheen: de oudste geschreven bronnen van het Nederlands stammen voor een belangrijk deel uit de onmiddellijke omgeving van Bilzen: het beroemde nonnenklooster van Sint-Amor in Munsterbilzen en de machtige landcommanderij Alden Biesen van de Duitse Ridderorde in Rijkhoven. Een dubbele cultuurpool die ondanks, of misschien net dankzij, de weinig strategische ligging in zuidelijk Limburg, zou uitgroeien tot de bakermat van de Nederlandse literatuur. Immers, geen enkele plaats in het Nederlandse taalgebied kan bogen op een zo rijke schat aan geschriften in de oudste volkstaal:

  • De Wachtendonkse Psalmen, die werden ontdekt door Justus Lipsius in 1591 bij kanunnik Arnold Wachtendonck en die algemeen worden beschouwd als de oudste tekst in het (Oud-)Nederlands (9e eeuw), zijn afkomstig van Munsterbilzen. Dit blijkt niet enkel uit geschriften van Lipsius zelf, maar wordt bevestigd door recent historisch onderzoek.
  • Het oudste zinnetje in het Nederlands na het Artesische (Oud-Kentse?) vers "Hebban olla uogala nestas hagunnan" luidt "Tesi samanunga was edele unde scona" (d.i. "deze gemeenschap was edel en schoon"). Het werd geschreven in 1130 in het prachtig bewaarde 9e-eeuwse Evangeliarium van Munsterbilzen.
  • In Rijkhoven ontstond wat in filologische kringen wordt gezien als "veruit het belangrijkste en meest omvangrijke, in origineel bewaarde Nederlandse handschrift uit de vroege Middeleeuwen": het Oudste Goederenregister van Alden Biesen (1280-1344), een haast onuitputtelijke bron voor naamkundig, dialectologisch en zelfs geschiedkundig onderzoek.
  • De oudste ridderroman in het Nederlands is de Limburgse versie van "Aiol & Mirabel", de zgn. Limburgse Aiol, geschreven omstreeks 1230. Ook hier is er, blijkens recente studies, een merkwaardig verband met opnieuw de balije Biesen en de Duitse Ridderorde aan te wijzen.

Meer uitleg, in woord, beeld en klank, kunt u vinden in het Bilzers Taalmuseum.
Hoe ontstond het Nederlands? Waar komen onze familienamen vandaan? Hoe klonk onze taal vroeger? Kortom: een must voor wie op zoek wil gaan naar de wortels van het Nederlands. Voor klasbezoeken in het kader van de lessen Nederlands is er overigens een speciale lesbrochure (met bijhorende oplossingen), die in het taalmuseum verkrijgbaar is.